Anne baba olmak zor sanat. Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu olan çocuklarda özellikle hiperaktivite ve dürtüselliğin ön planda olduğu çocuklarda anne babalık yapmak çok daha da zor. Aslında genel prensipler itibariyle pek bir değişiklik olmasa da anne babaların sınır çizmek, kural koymak ve disiplin sağlamak isterlerken eğer DEHB’yi dikkate almazlarsa yanlışlar yapabilir ve istenmeyen sonuçlara da neden olabilirler. Burada çocukların değil anne babaların uyması gereken kurallardan söz edeceğim. Kural 1. Beklentileriniz gerçekçi olsun Kural 2. Sürece çocuklarınızı da dahil edin Kural 3. Kurallarınıza sınır koyun Sorunlar başladıktan sonra ne yapılabilir? Erişin Dikkat Eksikliği Hiperaktivete Bozukluğu’nda sınır çizmek Kural 1. Beklentileriniz gerçekçi olsun Ne kadar zeki çocuklar olsalar da bazı açılardan akranlardan dezavantajlı olduklarını unutmayın. Çocuğunuzdan beklentileriniz gerçekçi olsun. On dört yaşındaki bir çocuktan akşam yemeğinde sofrada yarım saat oturmasını beklemek normal şartlarda olağan olsa da DEHB söz konusu olduğunda bunu beklemek gerçekçi olmayacaktır.

Kural 2. Sürece çocuklarınızı da dahil edin

Kuralların tepeden inme olması yerine çocuğunuzla konuşularak belirlenmesi, kuralı benimsemesini ve uymasını kolaylaştıracaktır. Koyduğunuz kuralların sizin ihtiyacınızmış gibi görünmesi doğru olmaz. Kuralların mantığını çocuğunuzla konuşun. Arabada bağırmak tehlikelidir ve kazaya neden olabilir. Sizin için olmazsa olmaz bir konuda kuralın mantığını söyleyin ama bu mantığı tartışmaya açmanın genellikle faydası yoktur. Kurallarınızı yazmanızda fayda olabilir.

Kural 3. Kurallarınıza sınır koyun

Yanlış duymadınız: sınırların da sınırları olmalı! DEHB söz konusu olduğunda bütün kuralları aynı anda uygulamaya çalışmak gerçekçi değildir. Birçok kural altında çocuğu bunaltabilir ve isyan ettirebilirsiniz. Yalnızca en önemli konularda kural koyun. Küçük meseleleri kural haline getirirseniz onu bunaltırsınız. Özellikle mükemmeliyetçi ana babaların evlerinde yaşamak zordur. Hemen her küçük hatayı düzeltmeye çalışarak DEHB’li çocuklarını isyan ettirebilirler. DEHB’li çocuk kurallara karşı gelme eğilimindedir. Evin içini onun için yaşanmaz hale getirirseniz bir ergeni sokağa itersiniz. Küçük bir çocukta fiziksel olarak zarar görmeyeceği şekilde evinizi düzenleyemezseniz, evinizin her tarafı kırılıp dökülecek ve ona zarar verecek eşyalarla doluysa yüzlerce kural koymak zorunda kalırsınız. Onu elleme, bununla oynama vs. Benzetmek hoş olmasa da açıklayıcı olduğu için söyleyeceğim. Bir çiftlik evinde yaşamıyorsanız evde tazı besleyemezsiniz. Hiperaktif çocukların yeşil alanda bolca vakit geçirmesi, spor yapması çocuktaki davranım bozukluklarına faydalı olacaktır. Çok şey teklif ettiğimin farkındayım. Yapabiliyorsanız çocuğun rahatça koşturup oynayabileceği bahçeli bir evde oturun. Eğer bunu yapamıyorsanız evin içindeki bütün tehlikeleri ortadan kaldırın ve ev içinde sağlayabileceğiniz maksimum özgürlüğü tanıyın. Bu noktada kendi anne babamı müsaadenizle takdir etmeden geçemeyeceğim. Ben de hareketli sayılabilecek bir çocuktum, meraklıydım ve sürekli bir şeyleri kurcalardım. Odamın duvarlarına çiviler çakardım. Bugün kaç anne baba buna izin verir acaba? Küçük sayılabilecek evimizin bir kısmı adeta marangoz atölyesi gibiydi. Bir ara ipek böceği beslemeye başlamıştım. Her çocuk bunu yapar demeyin. İlk yıl üç beş tane olan ipek böceği sayısı, bir sonraki sene yumurtaların hepsinin açılmasıyla binlere ulaşmıştı. Evin içine girenin ilk fark ettiği dut yapraklarının kokusuydu. Mahallede bolca dut ağacı vardı şansıma. Ne annemin ne de babamın bir kez olsun bile şikâyet ettiğini hatırlamıyorum. Zemin kattaki evimizin balkonu doğum zamanı bizi ziyaret eden sokak kedileri için güvenli bir yerdi. Bilmem kedilerin etkisi oldu mu ama ağabeyim kadın doğum uzmanı oldu! Hiperaktif bazı çocukların anne babalarından biri ya da her ikisi birden DEHB’li olabilir. Benim gördüğüm dikkat eksikliği hiperaktivite vakalarının önemli bir kısmına tanı çocukları için psikiyatriste gittiklerinde şüphelenilerek konulmuştur. Anne ya da babanın da aceleci ve sabırsız olması DEHB’li çocuğun örselenmesine neden olur. Davranım bozukluğu, antisosyal kişilik, borderline (sınırda) kişilik bozuklukları örselenme zemininde bu çocuklarda gelişebilir. Bu yüzden kendi tedavinizi asla ihmal etmeyin.

Sorunlar başladıktan sonra ne yapılabilir?

Maalesef birçok durumda ergenlik yıllarında çocukta davranım bozuklukları geliştikten sonra anne babalar başvuruyorlar. İş işten geçtikten sonra demek istemiyorum, her zaman için yapılabilecek bir şeyler olduğuna inanıyorum. Yine de eğer bir genç birkaç kez evden kaçma noktasına gelmişse, işin güçleştiğini itiraf etmem gerekir. Bu durumda çocukların tedavisinde gerekirse psikostimülan ilaçların anı sıra antipsikotiklerin de eklenmesinde fayda olabilir. Davranım bozukluğu baş gösterdikten sonra anne babanın disiplini sağlaması ve sınır çizmesi zordur. Bu durumda radikal sınırlar çizmek ergeni anne babadan daha da uzaklaştırabilir. Eğer bir cephede savaşı kaybettiyseniz, savaşı bütün bütün kaybetmemek için geriye çekilirsiniz. DEHB ile savaşta her cephede kazanmanız imkânsız. Çocuğunuzun geleceği açısından en hayati olanları seçmek zorundasınız. Anne babalar için burada detaylı olarak sınırların ne olması gerektiğini ben çizemem. Bir terapistle birlikte size özel bir plan yapmanız gerekir. Sizin çocuğunuz için en doğru eve gelme saati ne olmalı bunu söylemem mümkün değil. Üniversiteye giden bir gencin eve en geç saat altıda girmesini istemek de yanlıştır, yedi yaşında bir çocuğun gece yarısına kadar sokakta kalmasına izin vermek de. Ben erişkin psikiyatristiyim gördüğüm vakalar ekseriyetle erişkinler ve bazen ergenlerle anababalar arasındakine benzer sorunları evli çiftler arasında görüyorum. Şimdi biraz da erişkinlerde sınır çizmekle ilgili yazmak istiyorum.

Erişin Dikkat Eksikliği Hiperaktivete Bozukluğu’nda sınır çizmek

Yanlış duymadınız! Eğer eşiniz DEHB’li ise, onun için de sınırları siz çizmek zorunda kalabilirsiniz. Bu durumda bütün evliliklerde geçerli kurallar aslında çok farklı değildir. Eşiniz ister DEHB’li olsun, isterse rahatına düşkün ve biraz umursamaz sonuç evin ve eşin ihtiyaçlarını yerine getiremeyen bir eşten söz ediyoruz. Genellikle DEHB’liler adeta kişisel asistanlık yaptırabilecekleri bir eş bulurlar kendilerine. Siz de kendinize eleştirip durabileceğiniz birini seçmiş olabilirsiniz. Bir erişkini eleştirme fırsatını bulmak, arkasını toplayıp onun sorumluluklarını üstlenmek size kendinizi güçlü hissettiriyor olabilir. İki üç kişilik iş yapmaktan haz alıyor olabilirsiniz. Burada bilinç dışı bir süreçten söz ediyorum, bu nedenle anlaşılması ve kabullenilmesi kolay değil. Bir taraftan bilinçdışı bir doyum alırken diğer taraftan yorulursunuz. DEHB’yi tanımayan bir eş terapistine gittiğinizde işin komiği sizi fazla kontrolcü olmakla suçlayabilir. Her evlilik ve ilişkide olduğu gibi alma verme dengesi bozulduğunda bir eş tükenecektir. Tükenmenin üç yıl mı yoksa on beş yıl mı süreceği çifte göre farklılık gösterebilir. Karşı tarafı suçlamak her zaman daha kolaydır. Ama sınırlarını çizemeyen ve kendini koruyamayan siz olabilir misiniz?